Beslenme
Demanslı hastalarda yeme sorunlarıyla oldukça sık karşılaşılır. Demans ilerledikçe yemek yemek bazı kişiler için büyük bir problem haline dönüşebilir. Hasta kimi zaman kendisine verilen yemeği yemeyi reddederken kimi zaman da yemeği ağzında tutup yutmaz veya geri püskürtür.
Tüm bunlar hastayı beslemeye çalışan kişi için üzücü ve can sıkıcı olabilir ama yapılması gereken, bu hareketleri kasıtlı tepkiler olarak değil de hastalığın doğal etkileri olarak görüp bazı noktalara dikkat etmektir:
1) Yemek yedirirken sakin davranın. Demanslı bir hasta için yemek esnasında göstereceğiniz sakin ve telaşsız davranışlar, radyo, televizyon gibi rahatsız edici dış seslerin olmaması ve rahatlık büyük önem taşır. Hasta sinirliyse veya sinirlenip tepki verirse zorla yedirmeye çalışmayın, sakinleşmesini bekleyin.
2) Hastalık ilerledikçe hastanızın yeme alışkanlıklarında değişiklikler olacaktır (yemek tercihleri veya yemek saatleri gibi). Hastayı ya da sizi fazlasıyla rahatsız edecek boyutta olmadıkları sürece bu tür değişikliklere izin verin.
3) Hastanın yeme sürecine dahil olmasına izin verin. Örneğin, kaşığı veya çatalı hastanın eline vererek ağzına götürmesine yardımcı olun.
Demanslı hastada iştah kaybı veya aşırı yeme gibi iki ayrı durumla karşılaşılabilir:
İştah kaybı
İştah kaybının pek çok sebebi vardır:
1) Hasta depresyonda olabilir. Özellikle hastalığın ilk evrelerinde umutsuzluk ve çaresizlik hisseden hastalarda sıklıkla depresyon görülür. Bu tür bir durumda doktordan alınacak yardımla hasta iyileşebilir ve eski iştahına kavuşur.
2) Hastada diş eti problemleri veya diğer diş rahatsızlıkları olabilir.
3) Gün içinde yeterince hareket etmeyen bir hasta enerji kaybı olmadığı için yemek yemeyi reddedebilir. Daha fazla hareket etmesi ve fiziksel aktivitelerde bulunması için hastayı ikna etmeye çalışın.
4) Hastalığın ileriki evrelerinde beyindeki hasar arttığı ve mesaj beyne ulaşmadığı için hasta aç olsa bile önüne konan yemeğin yenmesi gerektiğini anlamayabilir. Böyle bir durumda yemeği hastanın ağzına tutmak gerekebilir.
5) Yutma ve çiğneme hastalık ilerledikçe zorlaşabilir. Bu konuyla ilgili olarak bir “konuşma terapisti”yle iletişime geçip yardım isteyebilirsiniz.
6) Hasta kabızlık çekiyor olabilir. Bu sorunu çözmek için hastanın menüsünü lif açısından daha zengin bir hale getirebilir ve daha fazla sıvı almasını sağlayabilirsiniz.
Aşırı yeme
Bazen demanslı hastalar az önce yemiş olsalar bile yediklerini unuttukları ya da sadece canları öyle istediği için gereğinden fazla yerler. Aşağıdaki öneriler hastanızın fazla yemesini engellemenizde yardımcı olacaktır:
1) Yemesini istemediğiniz şeyleri göz önünden ve ulaşabileceği yerlerden kaldırın.
2) Yemek yemeyi unutturacak alternatif aktiviteler bulup dikkatini başka yerlere vermesini sağlayın.
3) Eğer sürekli yemek arıyorsa çiğ sebze-meyve veya kraker gibi zararsız ve sağlıklı atıştırmalıklar vermeyi deneyin.
Beslenmeyle ilgili öneriler ve alternatif menüler
Çatal-bıçak gerektirmeyen yiyecekler
Bu tür yemekler hastanın kendi kendine yemek yemesini ve böylece kendi başına hareket edebilme yetisini korumasını sağlarken ayakta da yenebildikleri için masada oturup yemeyi sevmeyenler için ideal bir alternatif oluştururlar.
1) Küçük parçalar halinde kesilmiş ekmek ve tost çeşitleri, sandviçler, peynirli krakerler, bisküviler
2) Hamburger, köfte veya biftek parçaları
3) İyice haşlanıp parçalar halinde kesilmiş yumurta
4) Parçalanıp küçültülmüş meyve ve sebzeler (haşlanmış patates, karnabahar, brokoli parçaları, salatalık dilimleri, kuru meyveler)
Kahvaltı
Üzerine yağ sürülmüş ekmek dilimleri, taze meyve veya portakal suyu, haşlanmış yumurta, küçük kekler
Öğle yemeği
Çeri domates ve salatalık dilimleri eşliğinde sunulan sandviçler
İçine ekmek parçaları doğranmış ve fincana konulmuş çorba
Salata
Akşam yemeği
Haşlanmış tavuk göğsü parçaları, fırın patates, brokoli ve havuç
Balık köftesi, kılçıkları temizlenip parçalanmış balık eti, patates cipsi
Dilimlenmiş kiş, haşlanmış patates, taze fasulye ve havuç veya salata
Bakıcılar için ipuçları
İştahsız bir demans hastasının yemeğe ilgi duymasını sağlamak için aşağıdakileri deneyebilirsiniz:
1)Güzel görünümlü yemekler daha çok ilgisini çekecektir, bu nedenle bazı durumlarda sunum büyük önem taşır. Tabak fazla doldurulmamalı, az ama sık yemek verilmelidir.
2) Yemeği soğuduğunda zaten az olan ilgisi hepten kaybolabilir. Bunu engellemek için sıcaklığı uzun süre muhafaza edebilen tabaklar kullanabilir veya soğuyan yemeği mikro dalga fırında ısıtabilirsiniz.
3) Yemeği hazırlarken demanslı bireyin de bu sürece dahil olmasına izin verin ki yemek yenileceğini fark etsin.
Hastalık ilerledikçe demanslı kişi daha önce çok sevdiği yiyecekleri yememeye, hiç sevmediklerini de yemeye başlayabilir. Bu tür değişikliklere hazırlıklı olmak gerekebilir. Bazı durumlarda, istemediği yemeğe farklı bir isim vermek de işe yarayabilir.
Hasta birkaç gün gözlemlenip günün hangi zamanlarında daha kolay yediği saptanmalıdır. Daha sonraki günlerde yemek saatleri bu gözleme göre ayarlanabilir.
Birçok bakıcı hastaların çok az sıvı tükettiğinden yakınır. Sağlıklı olabilmek için günde en az sekiz bardak sıvı tüketilmelidir. Eğer böyle bir sorun varsa az miktarda ama sık sık sıvı verin. Büyük bir kupa yerine küçük bir bardak kullanın.
Hasta kendi kendine yediğinde yiyeceklerin kontrolünü sağlayamayıp etrafa dökebilir. Bunu önlemek için yiyecekler çatal-bıçak kullanımını gerektirmeyecek kadar ufak parçalara bölünebilir, böylece kaşık yardımıyla yenmesi sağlanır. Ya da elle yenebilecek yiyecekler verilebilir. Ayrıca, kişinin daha kolay su içebilmesi için özel olarak tasarlanmış çift kulplu bardaklar kullanılabilir.
Karışık bir masa hastanın dikkatini dağıtacağından genelde düz renkli masa örtüleri seçilmeli ve masanın sade olmasına özen gösterilmelidir. Ayrıca açık renkli yiyecekler koyu renk tabakta sunulmalı, masa örtüsüyle aynı ya da benzer renklerde tabaklar kullanılmamalıdır.
Kaynak: Alzheimer Vakfı – www.alz.org.tr